Türk Ortodokslarına ne zamandan beri “Karamanlılar” dendiği hakkında kesin bilgilere sahip değiliz. “Karamanlıca” adı verilen ve “Grek harfli Türkçe” yazının kullanılmaya başlamasını, şayet Türk Ortodokslarına, “Karamanlılar” adının verildiği tarihi kabul edersek, o zaman Fatih Sultan Mehmet dönemini esas almamız gerekecektir.

Gerçi Selçuklular dönemine ait, yazarı bilinmeyen, fakat XIII. yüzyılın ikinci yarısında yazılan bir kaynakta; “Yaranşahrda iki kilisenin inşa edildiği, bunlardan birinin Romalıların kilisesi, diğerinin de Karamanlıların kilisesi olduğu”21 belirtiliyorsa da, başka kaynaklarla desteklenmediği için şimdilik bu kaydın ihtiyatla karşılanması daha uygundur.

Daha önceleri Grek harfleri ile yazılmış birkaç Türkçe kelime bir yana bırakılırsa; Fatih Sultan Mehmet Han’ın İstanbul’u fethini takiben, Rum Ortodoks Patriği II. Gennadios Skolarius’un kaleme alarak Fatih’e sunduğu “İtikadnâme”nin tercümesi ile, “Karamanlıca” kullanılmaya başlamıştır.22 O zaman Karamanlılar adının da, bu İtikadnâme’nin Sultan Fatih’e takdiminden itibaren kullanılmaya başlandığı söylenebilir.

Gagauzlar, Hıristiyan olmalarına rağmen, Hıristiyanlığın temel espirisine aykırı olarak kurban kesmekte, hatta Divanü Lugati’t-Türk’te izah edilen “ıduk” kurbanını “Allahlık” adı altında yaşatmakta; Türk destanlarında önemli bir yer tutan ve Türk kavimlerince kutsal kabul edilen kurt için “Kurt Bayramı” (Canavar Yortusu) kutlamaktadırlar.

Gagauzlar, Osmanlı idaresinde yaşadıkları süre içerisinde, Türk olmalarına rağmen Hıristiyanlıkları sebebiyle ihmal edilmiş; Rum ve Bulgar papazların dinî ve kültürel baskısı altında bırakılmışlardır. Bununla birlikte onlar bu dönemde Anadolu kültürü ile ilişkilerini “Karamanlıca” adı verilen Grek harfleriyle Türkçe yazılmış kitapları okuyarak sürdürmüş, bu kitaplardan birçok hikâye, masal ve türkü öğrenmişlerdir.

Romanya’dan gelerek Türkiye’ye yerleşmiş olan Gagauzlar, nüfus hüviyet cüzdanlarında din ve milliyetlerini belirten bir sütun olmadığından din ve mezhepleri yerine “Hıristiyan Ortodoks” olarak kaydedilmiş ise de 16.09.1943 tarihinde icra vekilleri Heyeti aldığı bir kararla bunları diğer Hıristiyanlardan ayırmak amacıyla mezhep sütununa “Türk Ortodoks” kaydının konulmasını uygun görmüştür.

Bizanslıların, Balkanlar’dan getirip Anadolu’ya yerleştirdiği Kumanlara (Kıpçak) bir örnek verecek olursak: Bizans Devleti, daha önce olduğu gibi, 1252 yılında da, büyük bir Kuman kitlesini, Menderes Vadisine ve Ankara çevresine yerleştirmişti.

II. Theodoros Laskaris, babasına (İmparator İonnes Vatalaes’e) bir medhiyesinde: “Sen, İskit’i batı bölgelerinden buraya getirmek suretiyle onun cinsinden doğuda hizmet eden bir kavim yarattın ve onu Pers’in (Türklerin) oğulları yerine ikame etmekle, Türklerin batıya doğru durmadan ilerlemelerini önledin” derken, Kumanların bu iskanını gözönünde tutuyordu.

Anadolu’ya yerleştirilen Hıristiyan Türkler arasında daha başka Türk boyları da bulunabilir. Mesela Hazarlar, Halaçlar ve Oğuzların bazı oymakları İran’dan gelen bir Karakeçili grubu “Ermeni” diye anılıyor. Ayrıca, İzmir’in Çirkincesi, Aydın’ın Mursallısı, Tekirdağ’ın Araplısı, Hıristiyan olan Türkmen köyleridir.

Türk Ortodokslarının, tarihi olarak Türklüklerini ortaya koyabilmek için Gagauzların menşe’ine de bakmak gerekir. Çünkü Gagauzlar, Ortodoks Hıristiyanlığı benimsemiş küçük bir Türk topluluğu olarak günümüze kadar varlıklarını muhafaza etmişlerdir. Günümüzde Moldova Cumhuriyeti’nin Bucak bölgesi başta olmak üzere Ukrayna’nın Odessa ve Zaporoje, Kazakistan’ın Turgay bölgeleri ile Kırgızistan’ın başkenti Bişkek ve Özbekistan’ın başkenti Taşkent civarında yaşamaktadırlar. Ayrıca Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Rusya, Beyaz Rusya, Gürcistan, Türkmenistan, Litvanya, Estonya, Azerbaycan, Yunanistan ve Brezilya’da da Gagauzlar bulunmaktadır. Toplam sayıları 250 bin civarında tahmin edilmektedir.

Zeki Velidi Togan, “Bizans ordusuna intisap edip, Toros, Kapadokya ve saire taraflarda yerleştikleri görülen Bulgar, Peçenek ve Uz gibi Hıristiyanlığı kabul eden Türkleri bile, dinbirliğine dayanarak”, Rumlaştırıp, Ermenileştiremediklerini söylerken,6 Mehmet Eröz aynı kanaatte değildir.

Erüz’ün ortaya koyduğu fikir, bize de daha makul gibi görünüyor. Bu fikre göre, Ermeni cemaati içinde kalan Türkler, benliklerini, kültürel kimliklerini iyiden iyiye kaybetmiş ve Ermenilik duygusuna saplanmıştır. Rum cemaati içinde kalan Hıristiyan Türkler ise, kararsızdırlar. Kendilerine “Rum” adını veriyorlarsa da, bunu yürekten benimsemedikleri anlaşılıyor. Daha doğrusu, dinî mahiyetteki eserlerden ve nasihatlerden öteye bir bilgi sahibi olamadıklarından ötürü, karanlıktadırlar. Bu husus vesikalar incelendiğinde daha iyi anlaşılabilir.

“Şer’iye Sicilleri”nden öğrenildiğine göre; Selçuklular, Anadolu’ya girdiklerinde buralarını, Hıristiyan olmuş Türklerle meskun bulmuşlardı. Bu Türklerde Bulgarların izlerini, yer adlarında, oymak ve insan adlarında görmek mümkündür. Bulgar Türklerinin Ankara ile Kayseri arasına, Bursa çevresine, Antalya ve Milâs taraflarına yerleştiği anlaşılıyorsa da, en büyük yerleşmenin Trabzon ve çevresi ile Tarsus (Karaman’a kadar) çevresine vaki olduğu görülüyor.